Szczepienie drzew
Szczepienie jest najczęściej stosowanym sposobem rozmnażania drzew owocowych. W jego wyniku otrzymuje się organizm złożony z dwu różnych genetycznie części: zraza i podkładki. Sadownicy wykonują zabieg szczepienia przeważnie wtedy, gdy odmianę małowartościową chcą zastąpić odmiana lepszą albo uzyskać drzewo podwójnie szczepione.
Przy szczepieniu należy tak przyciąć zraz ( kawałek pędu jednorocznego odmiany uprawnej ) oraz pęd podkładki, aby powierzchnie obu cięć dokładnie do siebie pasowały. Szczególnie ważne jest połączenie miazgi (tkanki twórczej) obu części. Zraz z podkładką związuje się razem paskiem folii, a miejsce złączenia należy posmarować maścią ogrodniczą. W czasie zrastania się zaszczepionej odmiany i podkładki następuje połączenie wiązek sitowo-naczyniowych, co umożliwia przepływ asymilatów i składników mineralnych.
Jednoroczne pędy na zrazy najlepiej ściąć jesienią i trzymać w piwnicy przysypane wilgotnym piaskiem. Ma się wtedy pewność, że nie przemarzną w zimie. Można je też uciąć wczesną wiosną, ale musi się zdążyć przed nabrzmiewaniem pąków. Również szczepienie należy wykonać na wiosnę, dopóki oczka zrazów są w stanie spoczynku. Wybór podkładek także jest ważną sprawą. Zalecane są podkładki, które wyróżniają się odpornością na choroby i szkodniki, dobrze zrastają się ze zrazem, są odporne na mróz. W niektórych przypadkach mają właściwości skarlające. Przy szczepieniu na podkładkach otrzymanych z nasion (generatywnych) trudno przewidzieć jakie cechy będzie miało wyhodowane z nich drzewo czy krzew. Przy stosowaniu podkładek wegetatywnych (z części rośliny matecznej) cechy są dobrze znane i można wybrać te najbardziej przydatne. Podkładkami mogą być drzewa, które rosną w naszych ogródkach, lub można je nabyć w szkółkach. Wtedy na pewno jest to materiał kwalifikowany. Podobnie zrazy można otrzymać od dobrych ogrodników lub ze specjalnych szkółek 'zraźników'.
Metod szczepienia jest wiele, ale najbardziej popularne są cztery.
1.Szczepienie przez stosowanie
Szczepienie przez stosowanie (rys. 1) jest łatwe i prawie niezawodne. Przez stosowanie można szczepić jednak tylko wtedy, gdy grubość podkładki jest zbliżona do grubości zraza, a więc głównie w drzewach, które mają cienkie gałązki. Gałązkę szczepionego drzewa ścina się skośnie cięciem równym i jak najdłuższym (co najmniej 3 cm). Następnie dobiera się pęd (zraz) grubości gałązki przeszczepionej i odcina z niego kawałek z 3-4 oczkami. Zraz też przycina się skośnie pod tym samym kątem co podkładka. Należy zwrócić uwagę, aby jedno oczko znajdowało się po przeciwnej stronie cięcia i mniej więcej w jej połowie. Przykłada się zraz z podkładką do siebie i przywiązuje folią. Jeżeli podkładka jest trochę grubsza, jej miazga może być dopasowana do miazgi zraza tylko z jednej strony.
Rys. 1 Szczepienie przez stosowanie
2. Szczepienie w klin
Szczepienie w klin (rys. 2) stosuje się wówczas, gdy podkładka jest grubsza od zraza, czyli raczej u starszych drzew. Zraz 3-oczkowy przycina się skośnie w klin z dwu stron pod kątem 20-300.W konarze podkładki robi się również klinowate wycięcie na głębokość ok. 15 mm. Do niego dopasowuje się zraz i owija paskiem z folii.
Rys. 2 Szczepienie w klin
3. Szczepienie za korę
Szczepienie za korę czyli 'kożuchówkę' (rys. 3) stosuje się po okresie spoczynku drzewa na przełomie kwietnia i maja, kiedy kora odchodzi z łatwością od drewna. Metodą tą szczepi się starsze drzewa które mają grubą korę. Konary najlepiej jest przyciąć już w marcu. Przed samym szczepieniem odcina się jeszcze kawałek konara, aby odświeżyć powierzchnię cięcia. Zraz przycina się podłużnie jak przy szczepieniu przez stosowanie. Na przyciętej podkładce nacina się pionowo korę na odcinku ok. 3,5 cm. Odchyla się korę i wsuwa pod nią 3-oczkowy zraz, który powinien mieć jak największą powierzchnię Jest to sposób szybki, ale zrastanie się zraza z podkładką następuje powoli. Na grubych konarach można zakładać po 2 lub 4 zrazy.
Rys. 3 Szczepienie za korę.
4. Szczepienie w szparę
Szczepienie w szparę (rys 4) stosuje się w konarach średniej grubości, o średnicy nie przekraczającej 5 cm. Po przycięciu konaru piłą należy najpierw wyrównać powierzchnię rany ostrym nożem. Następnie przycięty koniec konara rozłupujemy podłużnie ostrym nożem. W powstałą szparę wkładamy zraz. Zraz o 3 lub 4 oczkach trzeba przyciąć skośnie z dwóch stron tak , aby płaszczyzny cięcia były jak najdłuższe i aby jedno oczko znajdowało się między płaszczyznami kory. Zraz zakładamy w szparę, rozchylając obie części kory. Następnie zaciskamy zraz owijając konar ze zrazem paskiem folii.
Rys. 4 Szczepienie w szparę
Jednym ze sposobów szczepienia jest okulizacja. Polega ona na umieszczaniu tarczki okulizacyjnej z pączkiem liściowym, niewielką ilością kory i miazgi pod korą odpowiednio naciętej podkładki. Okulizację najczęściej przeprowadza się od połowy lipca do połowy sierpnia. Zrazy do okulizacji muszą mieć dobrze wykształcone pąki liściowe. Najwcześniej okulizuje się podkładki czereśni ptasiej, następnie grusze i jabłonie, a na końcu ałyczę (śliwa) i antypkę (wiśnia).
Okulizację wykonuje się specjalnym nożem zwanym okulizakiem przecinając korę podkładki w kształcie litery T(rys.5). Najpierw robi się cięcie poziome, następnie pionowe od dołu do góry, aż do poziomego cięcia. Po nacięciu kory odgina się oba brzegi w celu zrobienia miejsca dla tarczki. Tarczkę okulizacyjną odciętą od zraza wraz z pączkiem wegetatywnym wsuwa się początkowo palcami, a potem nożem okulizakiem za lekko uniesioną korę podkładki. Pozostałą część tarczki powyżej poprzecznego nacięcia odcina się nożem. Po założeniu tarczki należy odstającą korę dokładnie docisnąć palcami. Korę w miejscu założenia tarczki obwiązuje się paskiem foliowym lub gumką. Należy ominąć oczko i ogonek liściowy. Przed nadejściem zimy należy folię zdjąć, bo pod folią oczka szybciej nabrzmiewają i mogą przemarznąć. Aby zwiększyć wydajność zwłaszcza drzew pestkowych wskazana jest dwukrotna okulizacja (drugie oczkowanie po ok. 10 dniach po pierwszym zabiegu).
Powstałe okulanty trzeba pielęgnować ostrożnie, aby nie wyłamać pędu z tarczką. Należy je prostować, usuwać pędy boczne poniżej miejsca okulizacji. Jeżeli z oczek wyrastają 2-3 pędy trzeba zostawić jeden najsilniejszy, a pozostałe wyciąć. W sadach towarowych oczkowanie (okulizację) wykonują wprawieni pracownicy, ale można się tego nauczyć.
Rys. 5 Oczkowanie (okulizacja)
Szczepienie daje wiele satysfakcji, bo dzięki różnym eksperymentom można uzyskać np. drzewka o 2 rodzajach owoców lub krzewy o kilku kolorach kwiatów. Można też przeszczepić drzewo nielubianej odmiany, na taką którą lubimy.
